Sanayi bölümü için 2024 hayli kuvvetli geçti, bilhassa de ilkbahardan sonra. Sanayi üretim endeksindeki yıllık değişim haziran ayında negatife döndü ve bu daralma beş ay boyunca devam etti. Cuma günü TÜİK tarafından açıklanan son datalara nazaran, endüstrideki daralma serisi kasım ayında son buldu. Sanayi üretimi, kasımda yıllık bazda yüzde 1.5 artış kaydetti. Üretimin bir evvelki aya nazaran de (yüzde 2.9) artması, toparlanmayı daha kıymetli kıldı.
2025 İÇİN EN KRITİK TEST!
Sanayideki bu toparlanmanın kalıcı bir trende dönüşüp dönüşmeyeceği, 2025 için en kritik testlerden biri olacak. Türkiye için daha katma kıymetli bir büyüme performansı, güçlü bir sanayi kesimiyle mümkündür. Sanayi güçlü olduğunda büyüme, sırf daha istikrarlı ve sürdürülebilir bir hal almakla kalmaz, birebir vakitte gelir dağılımını güzelleştirecek yeni iş imkânları oluşturur.
Gittikçe dijitalleşen dünyada, hizmetler bölümünün yükünü artırdığı bir gerçek. Ancak Türkiye üzere orta gelir ile yüksek gelir ortasında kalmış ülkelerin ekonomik ilerlemelerini istikrarlı kılabilmeleri için sanayi kesiminin artıları, ehemmiyetini hala korumakta.
Sanayi bölümü üretkenlik, inovasyon ve gelir dağılımı üzere değişkenler üzerindeki tesiri bir epey fazla olduğu üzere, hizmetler bölümünü de besler. Gelişmiş ülkelerin 1980’lerde gözden çıkardıkları sanayi kesimini son yıllarda yine canlandırmaya çalışmaları boşuna değil.
2025’İN BİRİNCİ GLOBAL SARSINTILARI
2025’in global iktisat açısından çok parlak geçmesi beklenmiyor. Birleşik Krallık ve Çin üzere global iktisadın kıymetli oyuncularından gelen birinci sinyaller de 2025’in kolay geçmeyeceğine işaret ediyor.
Bu hafta yaşanan ufak çaplı sarsıntıları özetlemeye çalışayım. Birleşik Krallık’ta Muhafazakar Parti’nin yaklaşık 14 yıl süren aralıksız iktidarının arkası.
Birleşik Krallık’ta bütçe ile ilgili genelde şöyle bir eğilim vardır: Muhafazakar Parti iktidarlarında kemer sıkma siyasetleri tercih edilirken İşçi Partisi iktidara geldiğinde sosyo-ekonomik istikrarları gözetmek için bütçe harcamalarını artırır. İşçi Partisi hükümeti, 2025 için kamu harcamalarını GSYH’nin yüzde 2.2’sine karşılık gelecek ölçüde artırma kararı aldı. Bu artışın üçte ikisinin cari ve günlük harcamalara, üçte birinin ise ulaşım, konut ve Ar-Ge üzere sermaye harcamalarına gideceği duyuruldu. Cari harcamalardaki artış sorgulanabilir lakin Birleşik Krallık’ın hem toplumsal meselelere karşılık verebilmesi hem de rekabet gücünü koruyabilmesi için sermaye harcamalarına gereksinimi olduğu açık.
Bu ek kamu harcamalarını finanse etmek için hükümet, kimi kalemlerde vergi artışlarına gidiyor. Lakin sorun şu ki planlanan vergi artışlarının GSYH’nin yüzde 1’ine denk geleceği öngörülüyor. Bu da ortadaki farkın yeni borçlarla finanse edileceği manasına geliyor. Kamunun borçlanma ihtiyacının artması, tahvil ve döviz piyasasını vurdu. Birleşik Krallık’ın uzun vadeli tahvil faizleri artarken sterlin, bedel kaybetti. Kamu bütçesi, birçok ülke için hayli hassas bir bahis başlığı. Ne olursa olsun ve nasıl yapılırsa yapılsın ‘kemer sıkılsın’ anlayışı, şu ortamda makul değil.
Ülkelerin iklim değişikliği ve gelir eşitsizliği üzere meselelerle başa çıkması ve yapay zeka üzere teknolojilere iktisadın ahenk sağlaması üzere nedenlerden ötürü kamu harcamalarını artırmaya gereksinimleri var. Kıymetli olan, kamunun yanlış harcama kalemlerinde tasarruf sağlayarak bu kaynakları gereksinim duyulan alanlara yönlendirmesi ve gerçek vergi kalemleriyle ek kamu harcamalarını finanse etme cüretini göstermesidir.
ÇİN YUANI TRUMP’TAN ÖTÜRÜ ENDİŞELİ
Çin, ikinci Trump periyoduna hazırlık yapıyor. Mevcut ekonomik kırılganlıkları mümkün mertebe azaltarak ABD’den gelebilecek yeni müdafaacı tedbirlere karşı gardını sıkı tutmaya çalışıyor. Çin’in yumuşak karnı, konut dalı ve gölge bankacılık sistemi. Şu ana kadar konut balonunun ve sistemsiz kredi genişlemesinin sistemik bir riske dönüşmesine müsaade vermediler. İhracata dayalı büyüme modelinden iç tüketim çekişli büyümeye geçiş de Çin’ i zorluyor.
Doğal olarak Çin’in büyüme sayıları geriledi. Pekin hükümetinin son devirde artan teşvik paketleri, büyümeyi tekrar canlandırmayı amaçlıyor. Bu sıkıntılar hala yönetilebilir düzeylerde olsa da Trump belirsizliğinin bir sefer daha ortaya çıkması, Çin iktisadını yoracaktır. Bu hafta bunun birinci emarelerini gördük: Çin yuanı, dolar karşısında son 16 ayın en düşük düzeyine geriledi.